Không phải là thể loại dễ làm, trường ca cần một sự dài hơi, cần một mạch nguồn cảm xúc phong phú, nó đa dạng, phức tạp và liên tục biến đổi, nhưng vẫn giữ được mạch ngầm chủ đạo và nhất quán. Có thể thấy tác giả Đỗ Quyên đã thành công trong thể loại này, với bốn trường ca ấy đã đào sâu, phát triển tới mọi ngõ ngách của đời sống và của tình cảm con người. Mỗi trường ca là những sự cảm nhận, suy ngẫm khác nhau, những câu thơ kéo dài ra mãi nhưng không gây cảm giác nhàm chán mà nó là một sự tiếp nối. Câu thơ này tiếp nối câu thơ khác, ý thơ này tiếp nối ý thơ khác, như một bài thơ ngắn nhưng nó được mở rộng ra nhiều hướng, nhiều chiều của cuộc sống.
Trường ca Đỗ Quyên cố gắng đi sâu vào đời sống bên trong của con người, tiến sâu vào sự tự nhận thức bản thân. Nó không chỉ là sự phản ánh giản đơn những kinh nghiệm bề mặt, về cái bên ngoài. Chúng ta bắt gặp những câu thơ hay, những đoạn thơ giàu ý nghĩa:
Câu thơ nào cũng xỏ sẵn đôi giày đạp đổ
các hoàng kim
Một là nhanh bước nhanh như các em bé dọc hè đường
Hai là ngồi lại thành mộ
Trạng thái giữa sống và chết không có
Những suy nghĩ của tác giả luôn luôn gợi lại trong lòng người một ý nghĩa nào đó, có thể là ý nghĩ về cuộc đời, về số phận, về con người và những chuyến đi bất tận... Mỗi trường đoạn mang trong mình một ý nghĩa riêng nhưng không tách ra khỏi mạch đi chung của toàn bộ trường ca. Đó là sự kết nối dựa trên ý tưởng và trải nghiệm cuộc sống phong phú của tác giả. Mỗi đời con người luôn luôn di chuyển từ hòn đảo này sang hòn đảo khác, từ vị trí này đến vị trí khác cũng như những con tàu cứ lênh đênh muôn ngàn hải lý.
Bạn có trong chuyến tàu xuyên lục địa?
Dưới cơn mưa?
Đọc tiếng mùa xuân xưa?
Cơn mưa cô độc khởi từ các cuộc tình tốc hành cạm bẫy bàn chân không muốn nghỉ
Hay:
Xe đi xe về
chịu tra vấn bởi vòng tròn sinh tử
Nẻo đường dài ngó ngược đỉnh đồi
hỏi mãi các bàn chân im lặng
Trường ca nhiều khi là những câu, những đoạn tách rời, những khoảng trống và rất nhiều khúc lặng. Chúng ta có thể tiếp xúc với trường ca Đỗ Quyên từ những đoạn, những khúc lặng như vậy với tất cả sự phức tạp, đa dạng của niềm vui, nỗi buồn, tốt và xấu, hạnh phúc và khổ đau... Đỗ Quyên có cách nhiều cách nhìn khá thú vị và triết lý về cuộc đời:
Nơi đi
Nơi đến
Giá tiền
Tên họ
Các điều quy định
Sau này lên thiên đàng
Hành trang may ra còn vậy!
Thu hoạch được gì
trút cả lại
Quan tài phủ các tấm - vé - đời
Đại bách khoa toàn thư của mình
cũng vậy
Một cuộc đời con người, cuối cùng cũng còn lại gì ngoài những điều như vậy, mỗi chặng đường như được mã hóa trong một chiếc vé. Cuộc đời mỗi người có mấy chiếc vé, có mấy chặng đường cuối cùng đều trút cả lại, có mang theo được gì đâu. Những buồn vui, thành bại đều gói gọn lại như vậy để mọi người cùng nhìn lại, thấy được cái hư vô của cuộc đời này:
Buồn vui, thành bại
Tấm vé rời
mỗi cái lật
tra cứu lại
Những gì gì trọng đại
mình cho là ngẫu phát
Và:
Khi cổng thành khép lại
sau lưng
tấm vé chưa nằm yên
kích nới Lòng - Hải - Lý dài thêm
trên các tấm vé mới
Cuộc đời con người đi qua nhiều chặng đường, nhiều dặm hải lý, để nối dài thêm những tấm vé cuộc đời.
Trường ca Đỗ Quyên như chính cuộc sống của con người, nó là toàn bộ đời sống của con người với tư cách là một vũ trụ thu nhỏ. Không đơn giản chỉ dừng lại ở mạch tình cảm, mà chất trí tuệ mới là sợi dây xuyên suốt tạo nên linh hồn trong trường ca Đỗ Quyên. Chất trí tuệ ấy lấp lánh suốt cả bốn trường ca này, đôi khi nó là giọng nói triết lý phát ra từ những điều giản dị, đôi khi là những chiêm nghiệm về thời gian, về xã hội, về con người... Một đời sống thu nhỏ với nhiều chiều kích cảm xúc được mở ra trong tập trường ca này. Đỗ Quyên đã thổi vào trong đó những tâm trạng, những suy nghĩ, những dự cảm, những day dứt khôn nguôi của chính nhà thơ về cuộc sống, về hạnh phúc, về thân phận của con người... trước cuộc đời đầy biến đổi mỗi giây mỗi phút và con người cũng bị cuốn vào vòng biến đổi ấy. Với một cách nhìn khác, một cách cảm nhận riêng và một cách viết lôi cuốn, tác giả đã đã làm cho người đọc bị hút vào mỗi câu thơ, mỗi đoạn, trường đoạn. Đọc để khám phá, để hiểu hơn về con người, về cuộc sống, những cám dỗ, danh lợi, phù hoa... và hơn hết là hiểu hơn về chính bản thân mình.
Và trường ca Đỗ Quyên chính là một cuộc hành trình muôn dặm đã được chuẩn bị chu đáo bằng chính những kiến thức, những chiêm nghiệm và đặc biệt là bằng chính tình cảm phong phú và dạt dào của tác giả. Phần còn lại chính là sự khám phá của mỗi người đọc, chắc chắn rằng mỗi người sẽ tìm được cho mình những ý nghĩa riêng khi đọc tập trường ca này. |
