Lịch sử nhà nguyễn một cách tiếp cận

               Triều Nguyễn tồn tại trong vòng 143 năm (1802-1845) với 13 đời vua. Tuy thời gian trị vì không dài hơn so với các triều đại khác (triều Lý, 1010-1225; triều Trần, 1225-1400), nhưng triều Nguyễn lại có vị trí hết sức đặc biệt trong tiến trình lịch sử nước nhà. Nó được ví như chiếc cầu nối chuyển tiếp giữa thời kỳ trung đại đến hết thời cận đại.
 

              143 năm tồn tại của triều đại nhà Nguyễn là một phần quan trọng của lịch sử nước nhà, là một lát cắt ngang phản ánh diện mạo của hơn một ngàn năm chế độ quân chủ phong kiến Việt Nam. Nó đã để lại nhiều dấu ấn, đan xen giữa những cái tiến bộ và hạn chế; thậm chí có những mảng đen trắng không rõ ràng. Điều này khiến các nhà nghiên cứu phải mất nhiều công tìm hiểu và cũng gây ra nhiều tranh cãi trong giới Sử học nói riêng và giới Khoa học xã hội Việt Nam nói chung. Từ cách tiếp cận khác nhau đã dẫn đến những nhận định khác nhau, thậm chí đối lập nhau về công và tội của vương triều này. Chẳng hạn, vấn đề chính sách đối nội và đối ngoại của nhà Nguyễn, một số nhà sử học cho rằng, đây là giai đoạn lịch sử đi xuống, nhà Nguyễn vẫn lấy tư tưởng Nho giáo, Khổng – Mạnh lỗi thời làm nền tảng. Đó là một chế độ quân chủ chuyên chế, hà khắc, tham nhũng, thần phục phong kiến Trung Hoa lạc hậu và “bế quan tỏa cảng” với thế giới phương Tây, đàn áp và cấm đạo. Vua quan thì bạc nhược, có tư tưởng đầu hàng dẫn tới mất nước. Ngược lại, một số ý kiến cho rằng: Dưới triều nhà Nguyễn, nền hành chính quốc gia được xây dựng chặt chẽ, thống nhất hơn các triều đại trước nhiều; dân trí được mở mang, thi cử tuyển chọn người tài đều đặn; khai khẩn đất hoang ở phía Nam và lấn biển ở phía Bắc, nền kinh tế nông nghiệp, thủ công nghiệp có những phát triển… Nhận định vai trò lịch sử của các vua nhà Nguyễn cũng là một vấn đề quan trọng và cần phải khách quan, vì tính lịch sử của họ đối với đất nước. Có vua nhà Nguyễn như Minh Mệnh đàn áp phong trào khởi nghĩa dữ dội, nhưng ông thực sự củng cố được đất nước, mở mang được bờ cõi. Tự Đức có chính sách bạc nhược. Nhà Nguyễn cũng có những vị vua quyết tâm chống giặc ngoại xâm giữ gìn đất nước như Hàm Nghi, Duy Tân… và có cả những ông vua sẵn sàng làm trâu ngựa cho thực dân Pháp như Đồng Khánh, Khải Định, Bảo Đại.
 

               Những vấn đề cần được làm sáng tỏ xung quanh lịch sử thời Nguyễn đã được đưa ra bàn luận sôi nổi tại cuộc hội thảo khoa học lớn nói trên, đã đưa tới những nhận định tương đối thống nhất và thoả đáng hơn cả. Nhóm biên soạn (do GS. TS. Phan Ngọc Liên chủ biên) đã tuyển chọn những ý kiến được đông đảo giới nghiên cứu lịch sử nước ta chấp nhận, đưa vào cuốn sách này.

                Sách chỉ rõ: Việc nghiên cứu và dạy học Lịch sử nói chung, về thời nhà Nguyễn nói riêng của chúng ta phải xuất phát từ những cơ sở phương pháp luận sử học mácxít-lêninit, những quan điểm giáo dục của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối chủ trương của Đảng và Nhà nước để làm sáng tỏ mọi vấn đề.   

                Phần này giới thiệu những kinh nghiệm thành công và bất cập (được rút ra qua tranh luận, trao đổi giữa các học giả, các nhà nghiên cứu, các nhà giáo có nhiều năm làm công tác giảng dạy lịch sử nói chung và lịch sử thời Nguyễn nói riêng) trước yêu cầu đổi mới nội dung, đổi mới về phương pháp theo hướng tích cực hoá việc dạy và học lịch sử phù hợp với chương trình cải cách giáo dục ở các trường phổ thông hiện nay.
 

                Với những luận điểm đúng đắn, những phân tích kiến giải khoa học giàu tính thuyết phục và là một kho tư liệu lịch sử quý giá về thời nhà Nguyễn, hy vọng cuốn  "Lịch sử Nhà Nguyễn - Một cách tiếp cận mới" sẽ là một công cụ hữu hiệu, đáp ứng cho nhu cầu học tập, nghiên cứu và tìm hiểu của đông đảo học sinh, sinh viên, thầy cô giáo, những người nghiên cứu lịch sử giai đoạn này và nói chung cho bất cứ ai quan tâm, yêu thích tìm hiểu lịch sử nước nhà.