Lá É

Cây É còn gọi là hương thảo, tiến thực, húng lông, húng quế lông…, có tên khoa học là Ocimum basilicum, là một loài cây nhỏ sống hàng năm, thân phân nhánh ngay từ gốc tạo thành cây bụi cao từ 0,5-1m, thân vuông màu lục nhạt có lông thưa. Lá mọc đơn đối chéo chữ thập có hình bầu dục, dài 5-6cm, rộng 2-3cm, gốc tròn, đầu nhọn, mép khía răng, hai mặt đều có lông ở gân, vò ra thấy có mùi thơm của sả.

Theo các thầy thuốc, bộ phận dùng là cành, lá và hạt. Thân và lá thu hái khi cây chưa có hoa hoặc có ít nụ hoa; hạt lấy ở những quả già và tinh dầu cất từ lá. Toàn cây É có chứa tinh dầu với hàm lượng từ 2,5-3%, có thể đến 5%. Hàm lượng tinh dầu cao nhất vào lúc cây ra hoa. Thành phần chủ yếu của tinh dầu là citral với tỷ lệ 56-75% và nhiều chất khác.

Ngoài ra, cây É còn chứa các polyphenol, flavonoid, thymol, quercetin, acid cafeio, acid rosmarimic. Cây É còn là một loại rau gia vị thơm, ngon nên ngày xưa dùng để tiến vua nên còn có tên là tiến thực. Thân và lá É có vị cay, mùi thơm, tính ấm, có tác dụng phát hãn, giải biểu, khu phong, lợi thấp, tán ứ, chỉ thống… 

Theo y học cổ truyền thì hạt É có tính hàn, có tác dụng thanh nhiệt, lợi cổ họng, giải nhiệt, thông tiện, thường dùng chữa ho khan, cổ họng sưng đau, nôn ra máu, đi cầu ra máu, chảy máu cam, viêm đường tiết niệu, nhức răng, đau mắt đỏ, mụn nhọt. Dân gian hay dùng để làm mát và nhuận cơ thể bằng cách làm thức uống giải khát để trừ các bệnh nhiệt trong mùa hè như an thần, chống stress, thông nhuận đường đại tiện, dịu thần kinh, cải thiện mỡ máu, góp phần quan trọng làm giảm nguy cơ các loại bệnh tim mạch, huyết áp cao. Dưới đây là một số vị thuốc từ cây É:

- Chữa đau bụng, trướng bụng, ăn không tiêu, nôn mửa: Cành lá É phơi khô, cắt nhỏ, 10-20g, hãm nước uống trong ngày.

- Chữa táo bón: Hạt É (5-10g), ngâm vào 100ml nước ấm đến khi bên ngoài hạt có một lớp nhầy màu trắng bao quanh rất nhớt. Thêm đường, khuấy đều mà uống.

- Chữa cảm, cúm, sốt, đau đầu: Lá É để tươi (20-30g), dùng riêng hoặc phối hợp với nhiều loại lá thơm khác như lá bưởi, lá chanh, cúc tần, hương nhu…, mỗi thứ 10g, nấu nước xông cho ra mồ hôi.

- Chữa viêm lợi, chảy máu chân răng, tưa lưỡi: Lá É tươi rửa sạch, ép cùng với lớp vỏ lụa ở mặt trong vỏ cây sổ (lượng mỗi thứ 30g). Ngậm nhiều lần trong ngày.

- Chữa viêm thận, viêm bàng quang, đái rắt, đái buốt: Tinh dầu É (3-6 giọt), pha với sirô và nước thành nhũ tương, uống trong ngày.

Theo y thực vương triều Nguyễn, nước cốt lá é giúp ngừa cảm mạo, trị những bệnh rối loạn tiêu hóa, lạnh hô hấp gây ho, đặc biệt chống mỏi mệt, muốn ngủ mà ngủ không được. Còn nước ngâm hột é giúp ngừa sốt rét, bồi bổ sinh lực nhanh, mạnh men ruột.

Đông y còn gọi cây lá é là hương nhu, tốt nhất có giống é rừng, é tía. Cây lá é có thể chữa cảm nắng, đau bụng đi ngoài, giảm sốt...