Bình luận ý kiến của Hoài Thanh về thơ

Thơ ca là cây đàn muôn điệu của tâm hồn, của nhịp thở con tim. Xưa nay, thơ vẫn là cuộc đời, là lương tri, là tiếng gọi con người hãy quay về bản chất thực của mình đế vươn lên cái chân, thiện mỹ, tới tầm cao của khát vọng sống tới tầm cao của giá trị sống. Khi bàn về bài thơ, Hoài Thanh khẳng định: Từ bao giờ đến bây giờ, từ Hômerơ đến Kinh Thi, đến ca dao Việt Nam thơ vẫn là một sức đồng cảm mãnh liệt và quảng đại. Nó đã ra đời giữa những vui buồn của loài người và nó sẽ kết bạn với loài người cho đến ngày tận thế”. Điều đó đã giúp ta hiểu đúng giá trị của thơ ca, và đánh giá đúng hơn về tư tưởng tình cảm mà thơ biểu hiện. Nhà phê bình Hoài Thanh đã góp tiếng nói độc đáo về giá trị thơ ca. Thơ ca - không tìm đâu xa lạ mà nó chinh là “cái đẹp của cuộc sống” được tái hiện, được gửi vào tiết tấu của cây đàn thi ca. Thơ đến với con người như dòng sữa mẹ đến với trẻ thơ, như người bộ hành giữa sa mạc tìm thấy dòng nước ngọt mát cao quý. Thơ đã là bạn tâm tình, sẻ chia bao buồn vui với loài người và thơ là “sức đồng cảm mãnh liệt và quảng đại’’ đến với mọi tâm hồn. Tôi vẫn nhớ những ngày bé thơ câu hát “À ơi bống bống bang bang” đã đưa tôi vào giấc mơ mà bà mẹ vẫn thường ru. Bây giờ lớn lên cùng vần thơ, lời ru ấy đưa tôi vào cuộc sống. Làm sao quên được những “Con cò bay lả bay la”; những con cò còn trắng muốt đã vào ký ức của tôi như lời thơ chứa chan, ngọt lịm tình thương của mẹ cha bây giờ chợt sống dậy, thức tỉnh trái tim mình sống có nghĩa tình và mến yêu đồng loại hơn. Thơ là thế đó! Nó giống như sợi dây vô hình - cứ đi vào hồn người qua bao năm tháng từ tuổi thơ đến lúc trưởng thành. Những vần thơ đẹp là những nốt nhạc, là ánh trăng bàng bạc của cô thôn nữ tát nước: Hời cô tát nước bên đàng Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi. Ánh trăng lung linh tràn mọi nẻo cũng giống như ánh trăng của tình yêu lao động, yêu con người mà thơ đã gợi vào ta. Thơ không là của riêng ai, nó là tiếng hát của tất cả mọi người đang sống, đang lao động, đang lao động nên cô thôn nữ tát nước đã được sự đồng cảm của thơ làm công việc hăng say hơn. Nếu “thơ là điện” (Huy Cận) thì cuộc sống con người góp phần làm sáng ấm dòng điện ấy. Cũng như nỗi nhớ quê hương của anh nông dân xã nhà mới chân chất và chân quê làm sao! Anh đi anh nhớ quê nhà Nhớ canh rau muống nhớ cà dầm tương (Ca dao) Một nỗi nhớ rất thực và rất đúng với người dân quê, từ cái bình thường nhất là “canh rau", “cà dầm tương” của cuộc sống. Thơ đã cất lên tiếng lòng mà anh dân quê muôn gửi gắm. Thơ đã thực sự “đồng cảm mãnh liệt” với con người, cuộc sống. Thơ không chỉ là niềm thương nhớ quê nhà, sự chia niềm vui lao động, thơ còn là tâm trạng của cô gái nhớ về mẹ: Con gáí lấy chồng chẳng cách núi xa sông Nhìn về quê mẹ, ôi mênh mông nước trắng Sao xa cách như một hòn đao vắng Biết gửi cho mẹ bát canh cần.

Những câu thơ cứ bay vút, cứ hiện dần tình nghĩa mẹ con trong trái tim mọi người. Nếu văn học nghệ thuật là tiếng gọi tâm hồn trở về với tâm hồn thì thơ (một bộ phận của văn học nghệ thuật “là sự thể hiện, con người và thời đại một cách cao đẹp” (Sóng Hồng). Đứng về phương diện thể hiện cuộc sống, thơ đã góp tiếng nói thẩm mỹ làm phong phú trái tim con người, giúp con người cảm thông với nhau, biết yêu cái đẹp để mình sống chân hơn, thiện hơn. Chính vì giá trị thẩm mỹ của thơ ca ta mới thấy tình yêu trong thơ Xuân Diệu mớỉ đẹp và tình đến thế ! Câu thơ: Có ai định nghĩa được tình yêu Có nghĩa gì đâu một buổi chiều Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt Bằng mây nhè nhẹ gió hiu hiu. Có một thời độc giả cho răng lãng mạn quá và Tây quá nhưng thời egan đã trả lời. Đó là tâm trạng yêu cuồng nhiệt, say đắm của chàng thi sĩ đa tình Xuân Diệu. Hay câu thơ: Ta là Một, là Riêng là thứ nhất Không có chi, bè bạn nỗi cùng ta Thể hiện “cái tôi” cá nhân cần khẳng định và thơ ca đã làm được điều đó. Nó giúp con người hiểu rõ hơn lâm sự thi sĩ và đánh giá đúng hơn thơ ca của ông. Nhiều nhà thơ nhà vẫn cho rằng thơ là “thần hứng" (Platôn) là "thể loại nữ hoàng” hay như Xuân Diệu nói “Thơ là bà chúa nghệ thuật” chứng tỏ - những người nghệ sĩ họ đã biết tác dụng to lớn của thơ ca nên đã dùng nó làm phương tiện hiểu đạt mọi sắc màu cuộc sống. Thơ không có cánh, nhưng “bà chúa nghệ thuật” ấy sẵn sàng nâng cánh tình yêu cho con người đến với cái đẹp. Đã bao nhà thơ mượn cây đàn thơ ấy để tâm sự, sẻ chia. Cũng như anh bộ đội xa nhà nhớ về quê hương có “người vợ mòn chân bên cối gạo canh khuya” trông ngóng chồng hay anh chiến sĩ: Ngắt một cành xấu hổ Ép vào trong trang sổ của mình Và chuyện này chỉ cây biết với anh. (Anh Ngọc, Cây xâu hổ) Để cho cuộc sống trước mắt và hy vọng ngày mai đẹp hơn, thân thương hơn, thì thơ cũng là cầu nối tinh cảm nối những tâm hồn khao khát ấy đứng vững trước cuộc đời. “Thơ là tiếng lòng” (Diệp tiếp) một lần nữa lại rung lên đến với trái tim khát vọng. Thơ sẽ chia niềm vui, “đồng cảm” với nỗi xót thương vợ của Hữu Loan trong bài màu tím hoa sim. Tình yêu con người ta gửi trọn trong thơ nhưng không phải là thơ chỉ nói đến cái vui, cái buồn nỗi đau thương. Thơ còn nói tới cái xấu xa, đê tiện của con người để con người không phải nhìn vào nó mà xấu đi, mà thơ giúp con người nhìn nhận lại chính bản thân mình, ở đây, thơ đã thực hiện chức năng đạo hoá con người, giúp họ sống đẹp hơn, “người hơn”. Ta không thể đánh giá thơ ca đơn thuần chỉ là phản ánh mà phải thấy được giá trị thực sự của thơ ca trons tư tưởng, trong chiêm nghiệm cuộc sống của nhà nghệ sĩ. Người nghệ sĩ phải sống hết mình cho thơ và Chế Lan Viên có nói “ thi sĩ là người say, người mơ, là tiên, là yêu...” Như vậy, đã chứng tỏ vai trò của người làm thơ vô cùng quan trọng, nó quyết định giá trị của thơ đối với cuộc sống con người. Aragông đã sống hết mình vì tình yêu: Puskin khao khát cuộc sống tình yêu đẹp và xã hội công bằng, bình đẳng nên nhà thơ không thể mượn vần điệu, nhịp điệu... để nói riêng mình mà nó phải là xuất phát từ cuộc sống chung để nói đến cái lớn lao mà loài người mơ ước. Bác Hồ không nhận mình là người nghệ sĩ, nhưng những tác phẩm của Người lại chứng tỏ Người là rất nghệ sĩ. Bác sáng tác bài thơ Vãn cảnh (Cảnh chiều hôm) thì không thể nói rằng Bác không phải là nghệ sĩ; thơ đã nói dùm ta là Bác rất nghệ sĩ. Bởi khi viết về cái đẹp cần được vĩnh cửu hoá, cần được biết đến thì nhà thơ không thể dùng những lời lẽ thô kệch được. Sáng tác rất cần đến lẽ sống chân thành của người nghệ sĩ. Thơ như con sông thời đại cứ vỗ hoài vào bờ, nhưng thơ làm con người đẹp hơn còn sóng nước làm bờ đá mòn bớt đi. Hai sự thực mâu thuẫn nhưng lại đồng nhất; thư không bào mòn con người mà tăng trưởng con người hơn. Thơ thực sự là một “người mẹ”, “quảng đại” - tức là ta nói về giá trị đích thực của thơ ca, bởi chì có thơ ca đích thực, là nghệ thuật thì mới “quảng đại”, bao dung, nhân từ đối với từng con người. Tiếng thơ làm người nghệ sĩ sống chân chính.