Ảnh đen trắng chụp thế nào cho ấn tượng?

Không rực rỡ, cầu kỳ, ảnh đen trắng "giao tiếp" với người xem ở những dải tương phản đơn sắc và những điểm nhấn tạo nên cái "hồn"cho tác phẩm.

Những thành tựu công nghệ trong hơn 10 năm trở lại đây đã đưa nhiếp ảnh chuyển sang kỷ nguyên kỹ thuật số với sự ra đời của hàng loạt thế hệ cảm biến điện tử và những ống kính độ nét cao. Nhiếp ảnh trở nên gần gũi và bình dân hơn. Nhưng có lẽ cũng do sự phổ biến và đơn giản của máy ảnh số mà nhiều giá trị cổ điển đã dần rơi vào quên lãng như: chụp ảnh pinhole hay nhiếp ảnh sử dụng phim... Khi các nhà sản xuất đang cố gắng để những chiếc camera của mình có khả năng tái tạo màu sắc chính xác nhất thì thể loại ảnh đen trắng vẫn tìm được chỗ đứng riêng trong lòng giới đam mê nghệ thuật. Không rực rỡ, không cầu kỳ, nhiếp ảnh đen trắng "giao tiếp" với người xem ở những dải tương phản đơn sắc và quan trọng nhất là những điểm nhấn tạo nên cái "hồn" thực sự cho tác phẩm.

Ảnh đen trắng không kén chọn thiết bị cũng như người chơi nhưng luôn cần sự sáng tạo và nhạy cảm. Một vài gợi ý sau sẽ giúp bạn khỏi bỡ ngỡ khi lần đầu làm quen với thể loại nhiếp ảnh cổ điển này.

1. Căn chỉnh trên máy

Ảnh đen trắng cũng cần phải được xử lý kỹ càng trên máy vi tính. Đây là tác phẩm Bóng chiều của tác giả Xuanchinh, đăng trong cuộc thi ảnh Khoảnh khắc hè 2010 do Số Hóa tổ chức.

Hầu hết máy ảnh kỹ thuật số hiện nay đều được trang bị bộ lọc giúp tạo ra những bức hình đen trắng ngay sau khi chụp. Tuy nhiên, cách này thường không tạo ra đủ độ tương phản và không tái hiện được hết độ sâu của sắc đen trên nền ảnh. Vì vậy, nhiều nhiếp ảnh gia thường để camera chụp ảnh màu như bình thường rồi mới chuyển qua đen - trắng trên máy tính. Các phần mềm xử lý cho phép người dùng thao tác trên từng tông màu riêng biệt và điều chỉnh cả độ tương phản giữa các vùng màu. Do đó, với một bức ảnh gốc ban đầu, bạn có thể tạo được vô số ảnh đen trắng khác nhau. Ngoài ra, nếu máy hỗ trợ, nên lưu file dưới dạng RAW. Ngoài những ưu thế do chứa nhiều thông tin hơn định dạng JPEG, ảnh RAW còn cho phép người dùng thay đổi khá dễ dàng những dữ liệu về màu sắc và cân bằng trắng. (Tham khảo cách 'biến' ảnh RAW thành đen trắng).

Ảnh đen trắng có nhiễu (noise) thường diễn tả một số nội dung cụ thể như nỗi buồn, sự cô quạnh hay nỗi niềm hoài cổ. Tuy nhiên, trong đa số trường hợp, bạn nên chụp ảnh đen trắng với thiết lập ISO thấp nhất có thể để giảm thiểu nhiễu và đạt được độ nét lý tưởng. Một chút nhiễu hạt vẫn có thể thêm vào ở khâu hậu kỳ sau này.

2. Sử dụng kính lọc

Kính lọc sắc có vai trò rất quan trọng đối với nhiếp ảnh đen trắng trên phim do chúng có thể thay đổi tông màu và tăng giảm độ tương phản. Với những bức ảnh với mảng trời tối sẫm còn những đám mây trắng bóc như nổi hẳn lên, tác giả đã cần đến một loại kính lọc sắc đặc biệt có tác dụng làm giảm độ sáng của nền trời và tăng gam xanh thẫm.

Khi công nghệ kỹ thuật số phát triển, kính lọc sắc dần mất đi chỗ đứng. Các phần mềm xử lý như Photoshop có thể giúp người dùng "phù phép" bức ảnh của mình theo nhiều tông màu khác nhau với mức độ đậm nhạt khác nhau. Tuy nhiên, nếu bạn đam mê nhiếp ảnh đen trắng theo chủ đề phong cảnh hay chân dung ngoài trời, một số loại kính lọc hiệu ứng như CPL, ND, GND vẫn có tác dụng rất lớn.

3. Tập trung vào các vùng tương phản cao

Kết hợp ảnh đen trắng với thể loại ngược sáng là cách thú vị để nhấn mạnh chủ đề. Ảnh Vũ khúc mùa hè của tác giả Samngoc59 đăng trong cuộc thi ảnh Khoảnh Khắc hè 2010 do Số Hóa tổ chức.

Mắt người nhạy với ánh sáng và màu sắc. Khi những bức ảnh chỉ còn hai màu đen và trắng, tất nhiên, mọi sự chú ý của người xem sẽ tập trung vào nơi có cường độ sáng rất mạnh hoặc rất yếu. Vì thế, muốn tạo ra điểm nhấn trên ảnh đen trắng, nên khai thác các vùng có độ tương phản cao. Vị trí của các vùng màu này cũng phải tách bạch hẳn nhau nhưng không phân tán hỗn độn trong khung hình để tránh gây loãng ảnh. Kết hợp ảnh ngược sáng với ảnh đen trắng là một cách thú vị để nhấn mạnh chủ thể. Nhiếp ảnh đen trắng cũng có thể thực hiện được vào ngày trời nhiều mây do thể loại này phụ thuộc nhiều vào độ tương phản chứ không bị giới hạn bởi màu sắc và chất lượng ánh sáng.

4. Nhấn mạnh vào kết cấu đan xen

Kết cấu đan xen làm nền và tạo đường dẫn trên ảnh chính là mảng tường phía sau với những hàng gạch xếp song song. Ảnh Gạch ra lò của tác giả Huulong đăng trong cuộc thi ảnh Khoảnh Khắc Hè 2010 do Số Hóa tổ chức.

Tấm lưới với những lỗ nhỏ, các viên gạch trên tường hay những thanh sắt xếp ở khung cửa là một số ví dụ cho kết cấu đan xen theo kiểu texture. Trong nhiếp ảnh, kết cấu dạng này thường được khai thác rất hiệu quả để làm nền hoặc làm đường dẫn cho chủ thể nhờ sự phân bố đồng đều của các ô và các đường song song. Khi chuyển vùng texture sang đen trắng, độ tương phản giữa các mảng sáng tối sẽ tăng lên, tạo sự nhất quán và che đi điểm yếu do những mảng màu sắc khác nhau gây ra.

5. Bố cục

Chiều sâu nội tâm là yếu tố hàng đầu của nhiếp hản đen trắng. Ảnh Nụ cười trong nắng của tác giả TuanMark, đăng trong cuộc thi ảnh Khoảnh Khắc Hè 2010 do Số Hóa tổ chức.

Việc bố cục khung hình trong ảnh đen trắng cũng tương tự như đối với ảnh màu, nhưng sự khác biệt quan trọng nhất là bạn không thể sử dụng màu sắc để thu hút sự chú ý của người xem. Sự sáng tạo, chiều sâu nội tâm là những yếu tố luôn được đề cao đối với thể loại nhiếp ảnh cổ điển này. Hãy chú ý đến các mảng ánh sáng - bóng tối đối lập nhau và đặt chủ thể chính vào đó tăng hiệu quả nhấn mạnh.

Một số bức ảnh đen trắng ấn tượng khác trong cuộc thi Khoảnh Khắc Hè 2010.

Tắm mát của tác giả Tchip86. Ảnh chụp bằng Canon EOS 30D, ISO 400, phơi sáng 1/2.000 giây, khẩu độ f/5.6.

Tuổi thơ 2 của tác giả Xuanchinh. Ảnh chụp bằng Nikon D3, ống kính 80-200mm, khẩu độ f/8.

Văn hóa của tác giả Thanhphu. Ảnh chụp bằng Nikon D300, ISO 800, phơi sáng 1/30 giây, ống kính 18-200mm, khẩu độ f/4.5.

Hồn Chămpa của tác giả Dennishuynh. Ảnh chụp bằng Canon EOS 30D, ISO 100, phơi sáng 1/160 giây, ống kính 18-55mm, khẩu độ f/3.5.

Nắng bãi biển của tác giả Rauanh. Ảnh chụp bằng Canon 5D Mark II, ISO 100, phơi sáng 1/160 giây, tiêu cự 16mm, khẩu độ f/7.1.

Thầm lặng của tác giả Samngoc59. Ảnh chụp bằng Canon EOS 30D, ISO 200, phơi sáng 1/125 giây, ống kính 18-55mm, khẩu độ f/8.

Lặng... của tác giả Binbinbibo. Ảnh chụp bằng Canon EOS 50D, ISO 400, phơi sáng 1/320 giây, ống kính 24-70mm L, tiêu cự 52mm, khẩu độ f/3.5.

Đường về của tác giả Tuytran. Ảnh chụp bằng Nikon D80, ISO 200, phơi sáng 1/125 giây, ống kính Nikon 18-70mm, khẩu độ f/13.

Nhiếp ảnh đen trắng đôi khi bị coi là người "anh em bất hạnh" của ảnh màu theo quan điểm tại sao phải tự giới hạn sức sáng tạo trong các tông màu xám khi bạn có đủ toàn bộ dải màu để thể hiện.

Trong thực tế, một bức ảnh đen trắng có thể còn ấn tượng và quyến rũ hơn cũng bức ảnh đó nhưng là ảnh màu.

Dưới đây là 5 mẹo chụp ảnh đen trắng sao cho nổi bật được đặc tính của thể loại này do tạp chí nhiếp ảnh Amateur Snapper tổng hợp.

1. Hình dáng và kết cấu

Bức ảnh có tên Hãy để âm nhạc lên tiếng của tác giả Johny.

Khi màu sắc được loại bỏ khỏi hình ảnh có nghĩa là bạn đã không còn dựa vào nó để tạo điểm nhấn cho khung cảnh nữa. Mặc dù điều này nghe có vẻ rất hiển nhiên nhưng lại rất dễ quên đối với nhiều người. Nên nhớ rằng khi loại bỏ màu sắc, chúng ta đã loại bỏ được thành phần gây sao nhãng nhất của một bức ảnh.

Trong nhiếp ảnh đen trắng, điều quan trọng nhất là hình dạng và kết cấu chứ không phải màu sắc. Để có được một khuôn hình đẹp, hãy quên đi màu sắc mà tập trung vào hình khối, sắp xếp chúng theo một trình tự nào đó để làm nổi bật được điểm thú vị nhất của hình khối đó, hoặc tạo hình mới từ sự kết hợp nhiều hình khối khác biệt nhau.

2. Tương phản

Bức ảnh có tên Cảm ứng từ Paris của tác giả Hugo.

Do không còn sự khác nhau về màu sắc giữa các thành phần trong khung cảnh, người chụp phải tập trung sự chú ý vào độ tương phản của các đối tượng.

Có thể dùng tương phản để giúp làm nổi bật lên người hay vật cần chụp, ví dụ, chụp một vật sáng trên một phông nền tối… Bản thân các thang độ xám đa dạng cũng có thể đóng góp thêm chiều sâu cho ảnh.

3. Họa tiết

Bức ảnh có tên Xương rồng gai của tác giả Anjan58.

Có rất nhiều mẫu họa tiết, đặc biệt là ở các vật nhỏ, như hoa trong vườn, rất dễ bị bỏ qua nếu bức ảnh đó là ảnh màu, bởi lẽ bản thân màu sắc của khung cảnh đã thu hút hết sự chú ý của người xem khỏi các mẫu họa tiết này.

Nhiếp ảnh đen trắng sẽ giúp quay trở về nắm bắt được những họa tiết rất thú vị tạo ra bởi vật li ti như vậy do lúc này màu sắc đã không còn khiến người xem sao nhãng nữa.

4. Mẫu hoa văn

Ảnh có tên Thân cây của tác giả JustinKnol.

Tương tự như họa tiết, các mẫu hoa văn rất dễ bị lu mờ nếu bức ảnh là ảnh màu. Khi nhìn một bức ảnh màu, trí não người xem lập tức phân tích và định danh cho các thành phần trong khung cảnh là gì. Ví dụ, khi nhìn một bức tường đá với bề mặt gồ ghề, người xem sẽ xác định ngay đó là tường đá thay vì chú ý tới cách sắp xếp của các tảng đá đó.

Cũng bức này nếu chụp ảnh trắng đen, não sẽ không còn thông tin màu để diễn dịch, vì thế người xem sẽ chú ý nhiều hơn tới bề mặt, họa tiết, hoa văn… do những tảng đá tạo nên.

5. Ánh sáng

Ảnh có tên Khoảng cách của tác giả Khashayar.z.

Ánh sáng rõ ràng là thành phần chủ chốt trong cả nhiếp ảnh màu lẫn đen trắng bởi nó ảnh hưởng tới toàn bộ các thành phần như hình dáng, tương phản, họa tiết…

Khi nghĩ về cách bố cục ánh sáng trong nhiếp ảnh với nghĩa nó sẽ ảnh hưởng tới toàn bộ các thành tố khác, hãy nghĩ tới các cách bố trí sao cho ánh sáng có thể làm nổi bật lên các thành tố chủ yếu trong ảnh đen trắng ở trên.

Ví dụ với ánh sáng xiên, ảnh đen trắng thường rất ấn tượng bởi chính góc chiếu xiên đã tạo được các viền, hình khối rất rõ ràng, tăng độ tương phản giữa vùng được chiếu sáng và vùng bóng tối, đồng thời làm nổi bật hơn họa tiết và hoa văn.

Nguyễn Hà
Ảnh: Flickr